Impact maken we samen
Xenia zet zich in voor gelijkheid, rechtvaardigheid en inclusie. Benieuwd naar hun werk en visie? Neem contact op via xenia@squarewise.nl
Het groene masker van het oude systeem
Ella van Dansik (zij/ haar)
De onrechtvaardige kant van onze klimaatcrisis
De familie Jansen uit Almere staart naar een energierekening van €450. Voor één maand. Voor het eerst in hun leven moeten ze kiezen: eten of verwarming. Ze hebben geen auto, vliegen niet naar het buitenland. En in een goed geïsoleerd, duurzaam huis wonen ze ook niet. Maar de gestegen kosten voor energie dragen ze wel.
In 2023 leefde 400.000 Nederlandse huishoudens in energiearmoede, een aantal dat vorig jaar nog eens steeg met 200.000 huishoudens (NRC 2025). Terwijl energiebedrijven recordwinsten boeken moeten sommige mensen kiezen tussen eten of verwarmen. Nederland behoort tot een van de rijkste landen van de wereld – en met enorme klimaatongelijkheid. Zo zorgen kinderen in de kobaltmijnen van de Democratische Republiek Congo dat wij kunnen rondrijden met onze EV’s en fat bikes. En zijn miljoenen mensen in Bangladesh ontheemd door het optrekkende water, terwijl Nederland de dijken verhoogt.
De groepen die het minst hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis lijden onevenredig veel onder de gevolgen. En de grootste vervuilers krijgen de beste bescherming. Zo is het nu en zo is het geweest sinds het kolonialisme.
Van kolonialisme naar klimaatrechtvaardigheid
Op 23 juli 2025 oordeelde het Internationaal Gerechtshof dat landen die het meest hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis ook de grootste klimaatverantwoordelijkheid dragen (Greenpeace 2025). En erkende hiermee kolonialisme – het systeem van oppressie en extractie – als oorzaak van de klimaatcrisis.
Klimaatrechtvaardigheid is het principe dat onze reactie en aanpak van klimaatverandering op een eerlijke manier verlopen. Landen en bevolkingsgroepen die het meest verantwoordelijk zijn voor uitstoot dragen de grootste verantwoordelijkheid voor oplossingen. Kwetsbare gemeenschappen die onevenredig getroffen worden, krijgen bescherming én zijn betrokken bij besluitvorming.
Sociale- en klimaatrechtvaardigheid zijn geen aparte thema’s die toevallig samenvallen. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Je kunt de klimaatcrisis niet oplossen zonder de onderliggende systemen van ongelijkheid aan te pakken. En je kunt sociale rechtvaardigheid niet realiseren zonder rekening te houden met de ecologische grenzen van onze planeet. Het wordt tijd dat we dit erkennen – en ons gereedschap daarop aanpassen.
Klimaatverandering is op de eerste plaats een crisis van ongelijkheid.
Het lijkt alsof de industriële revolutie het startpunt is van onze klimaatcrisis. Maar de wortels liggen veel verder in de geschiedenis. Toen Europese ‘ontdekkingsreizigers’ en handelaren voet zetten in overzeese gebieden en zich alles toe-eigenden wat daar leefde – planten, dieren en mensen.
Deze mentaliteit van extractie vormt de kern van het probleem: het idee dat je alles en iedereen die niet onder jouw wetten valt, mag exploiteren. Natuurlijk bestonden slavernij en uitputting van natuurlijke hulpbronnen ook al eerder, maar het kolonialisme systematiseerde en industrialiseerde deze op ongekende schaal.
Het creëerde onderling versterkende systemen van racisme en patriarchaat, met het kapitalisme als economische motor. Een systeem dat draait om privé-eigendom en eindeloze groei, gevoed door de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. 
Hier wordt het pas echt problematisch.
We proberen nu de klimaatcrisis op te lossen met dezelfde systemen die haar hebben veroorzaakt. Meer (groen) kolonialisme, meer extractivisme – en daarmee creëren we nieuwe humanitaire problemen. Rijke landen oogsten (vaak letterlijk) de ingrediënten en daarmee de voordelen van groene technologie in het globale zuiden, terwijl lokale gemeenschappen de milieu- en sociale kosten dragen.
Dit is geen bijwerking – dit ís het systeem. Groene doelstellingen die leiden tot nieuwe vormen van uitbuiting en ongelijkheid. Ook in het Westen. Want onze huidige energietransitie is ingericht op geprivilegieerde mensen: voornamelijk wit, hoogopgeleid, rijk en met een eigen huis. Maar wat als je huurt? Wat als je geen geld hebt voor elektrische mobiliteit en de verduurzaming van je huis?
Hoe nu verder?
We kunnen het kapotte systeem niet repareren met dezelfde onderdelen die het in de eerste instantie hebben veroorzaakt: meer technologie, meer groei, meer van hetzelfde. We moeten leren leven met ’the joy of enough’ – de vreugde van genoeg hebben in plaats van altijd meer willen.
De vraag is of we de moed hebben om het anders te doen.
Want dit betekent dat we moeten stoppen met doen alsof klimaatverandering alleen een technische aangelegenheid is. Het is ook – en misschien wel vooral – een sociale kwestie. Het systeem dat ons in deze crisis heeft gebracht, is gebouwd op de extractie van zowel natuur als mensen.
Echte verandering komt er niet zonder de inbreng en invloed van gemarginaliseerde groepen. Want klimaatrechtvaardigheid ziet er anders uit vanuit het noordelijk, zuidelijk, of inheems perspectief. Vrouwen, mensen van kleur, mensen met een laag inkomen, LHBTIQA+ gemeenschappen, mensen met een beperking – zij allen ervaren de gevolgen anders en hebben andere oplossingen nodig. En dat is precies het punt. We hebben een intersectionele blik op de klimaatcrisis nodig.
Inclusie moet een stoel hebben aan elke beleidstafel. En in elke klimaatbeweging. Want die zijn pas echt klimaatrechtvaardig als alle groepen zich erin thuis voelen en hun stemmen gehoord worden. Dit is geen bijzaak – het is essentieel voor effectieve klimaatactie.
En misschien wel het belangrijkste: there is no transformation without relational tenderness. Echte verandering vereist dat we niet alleen anders naar de wereld kijken, maar ook anders met elkaar omgaan. Met meer zorg, meer empathie, meer erkenning van onze onderlinge verbondenheid.
Het gaat niet meer over wat we kunnen doen om de klimaatcrisis op te lossen. Het gaat over hoe we een rechtvaardige wereld kunnen bouwen waarin een gezonde leefomgeving centraal staat. Voor elk mens, elk dier, elke vorm van leven. En dat begint bij het erkennen dat de oplossing niet in onze technologie ligt, maar in onszelf.
Op donderdag 9 oktober organiseert Squarewise een mini-symposium over Klimaatrechtvaardigheid. Waarin we met elkaar in gesprek gaat over wat klimaatrechtvaardigheid écht betekent en hoe we stappen kunnen zetten richting veiligere, inclusievere klimaatorganisaties- en bewegingen. Meer informatie en aanmelden kan hier
